We komen 's avonds met de bus aan in Esfahan. We laten de buschauffeur met Fahrad, onze host, communiceren om af te spreken waar we uit moeten stappen. Bij de busterminal aangekomen zie ik Fahrad van een afstandje aan komen lopen. Het is twee jaar geleden dat ik hem voor het eerst heb gezien, destijds in Engeland bij zijn broer Shahab, de vriend waardoor ik op het idee kwam om naar Iran te gaan. Gek om elkaar in een heel ander land te zien, met andere regels. Toch geven we elkaar een hand.

Moe van de dag besluiten we direct naar huis te gaan, en niet eerst nog door de stad te banjeren. Ik heb geen idee hoe of waar Fahrad woont. Ik hoop zijn moeder dezer dagen ook te kunnen zien. Thuis aangekomen blijkt dat geen probleem, zijn moeder woont bij hem in. We worden heel hartelijk ontvangen. Ze spreekt een klein beetje Engels, maar genoeg om te communiceren. Ze vertelt dat ze geen dochters heeft, nu heeft ze er twee. Echt, wat een lief mens, je zou haar direct als schoonmoeder willen.

Tijdens het avondeten klinkt er, muziek/lawaai/gezang, hoe zullen we het noemen. Er is voor het huis een ceremonie aan de gang vanwege Muharram, waar we na het eten een kijkje nemen, samen met moeders. Er staat een grote tent opgezet die in tweeën is gedeeld, een mannen- en vrouwengedeelte. Ze laten ons even de tent in, maar het is al bijna afgelopen. We zien de vrouwen op de grond zitten, het is er harstikke warm wat ook te ruiken is. Een paar vrouwen zie ik met betraande ogen. Als we terug naar huis lopen zie ik een jongen de tent uit komen met een bebloed gezicht. Het valt me op dat er veel mensen zijn van onze leeftijd. Dat je je zo laat gaan voor een geloof kan ik me niet voorstellen.

De volgende ochtend worden we voor 8 uur al wakker. Die dag gaan we met moeders op stap. We beginnen bij de grote beroemde square, Naqsh-e Jahan Square, waar we Ali Qapu palace bezoeken. We hebben een mooi uitzicht over het plein. Helaas voel ik me niet heel lekker en licht in mijn hoofd en heb ik cola nodig. Na de cola voel ik me gelukkig een stuk beter en lopen we naar de grote moskee aan het plein, Mashed-e Shah. De moskee is jammer genoeg dicht voor toeristen, maar gelukkig hebben we onze moeder bij ons, wat een pittige tante blijkt en weet ons naar binnen te praten. Ik hoor haar zeggen dat ik er Iraans uit zie, dat telt toch ook? Een man loopt met ons mee, van wie we een tour krijgen. Grappig, zo is eerst de moskee voor je gesloten, het volgende moment krijg je een privé-tour in een bijna lege moskee. Omdat we haast de enige zijn maakt het nog meer indruk. Wat een imposant gebouw. We krijgen nu veel meer mee van de moskee dan wanneer we hier alleen zouden lopen. Op één punt van de moskee, onder de dome, kan iedereen je horen als je daar praat. Een hele duidelijke echo, hele bijzondere ervaring en niet te beschrijven. Na de rondleiding kunnen we ook nog in gesprek met de Mullah. Ik vraag hem hoe hij denkt dat Iran zich de komende jaren zal ontwikkelen, nu er meer toeristen uit Westerse landen komen en hoe hij denkt over de invloeden uit deze landen. Een heel politiek correct antwoord krijgen we terug, maar hij lijkt zich wel zorgen te maken over de Westerse invloeden en dat de Iraanse cultuur minder goed bewaard blijft doordat er zoveel massacultuur is. Als voorbeeld noemt hij dat in zijn cultuur spijkerbroeken niet voorkomen, maar dat je iedereen er mee ziet lopen. Mensen zijn volgers, straks zijn we allemaal hetzelfde. Ik durf niet verder te vragen hoe het zit met vrouwen- en homorechten en we bedanken hem voor het gesprek. Aan de boom zien we een geit vastgebonden, die wordt een dezer dagen opgegeten.

We lopen door de bazaar, die het plein omringt, naar een andere moskee, Masjed-e Sheikh Lotfollah en moeten even wachten tot die open gaat. Deze is een stuk kleiner dan de vorige, mogelijk vroeger gebouwd als prive moskee voor een harem. We betalen niet extra voor een tour, maar toch krijgen we een extraatje. Een medewerker laat zien dat op het plafond een pauw zichtbaar is, door de zon die op de tegels schijnt. Hadden we zelf niet gespot. Ik vraag in Farsi hoe hij heet en hoe het gaat, waarop hij mijn camera vraagt. Hij wil een foto van me maken, of ik even daar kan poseren. Ok. Laat ik alleen niet de uitverkoren persoon zijn om te poseren voor foto's, maar het idee is leuk.

Inmiddels hebben we wel trek gekregen en moeders brengt ons naar een traditioneel restaurant, wat heel mooi met spiegels gedecoreerd is. Ik bestel het lievelingsgerecht van Shahab, 'beryani', wat zal hij jaloers zijn als hij de foto ziet. Het eten is heerlijk, het beste wat ik tot nu toe nog heb geproefd en we eten onze buik rond. Een man naast ons vraagt waar we vandaan komen en wat we van Iran vinden. Openlijk komt hij er voor uit dat de overheid slecht is en dat hij het maar niks vindt dat vrouwen een hoofddoek moeten dragen. Zijn dochter van 13 moet er nu ook aan geloven. Ik ben het met hem eens en het verbaast me dat hij er zo open over vertelt midden in een restaurant. Achter hem zie ik een man met ons meeluisteren. Fahrad heeft verteld dat de overheid alles in de gaten houdt en ook toeristen nauwlettend volgt. Als we een foto hadden gemaakt van de nucleaire energie op de weg van Kashan naar Esfahan, hadden ze dat geweten en wij uiteindelijk ook.

Met een gevulde maag gaan we shoppen in de bazaar. Het eerste gedeelte oogt toeristisch, maar hoe verder we lopen, hoe 'beter' het wordt. Een man wil ons heel enthousiast iets laten zien en loopt hard voor ons uit. Als we aangeven dat we niet zo snel lopen, deelt hij casual mee dat hij in de oorlog was in Syrie en gewend is om (op) te schieten. We zien een hele oude gemaal en een kleine moskee. Als we weer door lopen raken we weer met iemand anders aan de praat. Voor we het weten staan we op het dak van de bazaar. Moeders is hier ook nog nooit geweest en is blij verrast. Echt, wauw, wat is dit toch ontzettend gaaf. De mensen van Iran hebben echt een plekje in mijn hart veroverd. Hoe enthousiast iedereen hier toch is, en wij in Nederland maar zeuren. Bijzonder ook tegelijk, want ik zie de liefde voor hun land als grote verbintenis, terwijl er een grote verdeeldheid heerst. Een groep tegen en een groep voor de huidige overheid en systeem. Zou die gedeelde liefde de mensen niet kunnen verbinden? De mensen die we spreken zijn allemaal tegen het systeem, maar weten ook niet hoe het zich zal of moet ontwikkelen in de toekomst. Misschien dat de volgende generatie anders denkt, opperen sommigen. Het lijkt soms een hopeloze zaak. Dan maar de hoofddoek weer goed doen en verder gaan.

Van de man die ons naar het dak heeft geleid krijg ik spontaan een zoen, die ik dusdanig kan ontwijken dat die op mijn wang komt. 'You, beautiful'. Misschien dat ik er, ondanks mijn Iraanse look er voor hen exotisch uitzie omdat ik witter ben? Terug in de bazaar kopen Lor en ik allebei traditionele Iraanse schoenen. Moeders dingt nog iets van de prijs af. Ze ziet er erg modern uit en met ons aan haar zijde is iedereen verbaasd dat ze Iraans is.

Bij zonsondergang komen we aan op een andere square met een andere, ook een hele grote moskee. Het is gebedstijd en we kunnen de moskee niet in zonder chador. Van de buitenkant is het alsnog mooi om te zien. Inmiddels is Fahrad klaar met werken en gaan zijn kant op. Hij wil ons graag een ouderwetse mannensport laten zien. Als we bij de sporthal arriveren blijken de mannen niet te sporten in verband met Muharram, maar laat Fahrad alsnog zien wat het idee is.

Fahrad moet nog even naar een klant en we worden afgezet bij Hast Behesht palace, vanwaar we een andere bazaar inlopen. In de bazaar wordt weer nazri uitgedeeld, waar we dankbaar gebruik van maken. We vallen weer op en de mannen (alleen mannen delen nazri uit) vragen of ze met ons op de foto kunnen. We worden zelfs achter het kraampje uitgenodigd en zo staan er vier camera's op ons gericht. Wat moet moeders wel niet denken met al die aandacht? We sluiten de avond met zijn vieren af op de brug, pole Si-o-seh. Brug 33, vanwege de 33 bogen die de brug telt.

Iets relaxter dan de volgende dag staan we op en gaan we dit keer met Fahrad op pad. Eerst naar een Cathedraal, Kelisa-ye Vank, in de Armeense buurt, die ik nog graag wilde zien. Interessant om de mix van Islamitische en Christelijke invloeden in de architectuur terug te zien. Hierna stelt Fahrad voor om thee te drinken in een theehuis wat net een museum is. Hij heeft gelijk, er hangen allerlei dingen aan het plafond en de muren. Er is veel verzameld. We ontmoeten Fatima, een meisje waar Fahrad een oogje op heeft. Als echte wingmans nodigen we haar bij ons aan tafel uit. We leren dat wanneer vrouwen een aanzoek krijgen, ze de thee in moeten schenken zonder te knoeien. Voor ons zit er beide geen huwelijk in als je naar de tafel kijkt. Fatima en haar tante lopen na de thee nog even met ons mee en we wisselen telefoonnummers uit. Vooral zodat we Fahrad blij kunnen maken denken we, maar die blijkt haar telefoonnummer al te hebben. Na de thee zijn wij toe aan koffie en zoeken een koffiebar op, waar we het liefdesverhaal van F&F bespreken. Fatima is zelf een modern meisje wat Engels studeert. Haar familie daarentegen is traditioneel. Ze hebben elkaar ontmoet op een brug en nummers uitgewisseld. Maar voordat ze op date zouden kunnen, is het hier gebruikelijk dat de moeders elkaar bellen. De moeder belde alleen voor Shahaab, zijn broer, en liep het plan een beetje spaak. Fahrad had een strategie nodig, hoe nu verder. Kan je haar niet gewoon op date vragen? Maar daten in Iran gaat nog niet zo makkelijk en wij weten ook niet hoe ver je kan gaan met flirten.

We bedenken om haar de komende dagen mee te vragen, of mee naar de woestijn, of mee naar de ceremonies. Zo zal het niet een date met hun tweeën zijn wat haar vader niet zal accepteren, maar gewoon een vriendenuitje.

Thuis lunchen we laat waarna we een berg gaan bewandelen, samen met moeders en een vriend van Fahrad. Na een uur wordt het al donker, maar er is een heel pad aangelegd wat verlicht is, dus is het niet zo'n probleem. Vanaf de berg hebben we een mooi uitzicht over de lichtjes van Esfahan. Bovenaan begint het alleen heel hard te waaien en zelfs te onweren. We lopen gauw terug naar beneden met af en toe een zandhoos. Ondertussen leren we Fahrad en Amir het fenomeen 'sarcasme', wat niet echt een ding lijkt in Iran. Als we beneden zijn vraagt de moeder hoe het was, waarop Loriana antwoordt dat het fantastisch was. 'Oh, so now she is being sarcastic right?' Ze moeten nog even oefenen.

Na de wandeling heb ik nog wel zin om de stad in te gaan, met Fahrad en Amir, Loriana blijft thuis. We gaan naar een van de grote moskeeën, waar ik in mijn eentje naar binnen ga. De mannen zingen aan de andere kant en slaan ritmisch op hun borst. Sommige vrouwen lezen de Koraan, anderen kijken een beetje verveeld voor zich uit en weer anderen kletsen gezellig bij. Kinderen rennen er tussendoor, die zijn natuurlijk blij dat ze tot zo laat op mogen blijven. Ik ga weer terug naar Fahrad en Amir en we lopen door naar een andere moskee. Ik grap dat als ik een chador had gehad, ik niet zo zou opvallen. Even later spreekt Fahrad een meisje aan die zomaar een extra chador onder haar zwarte gewaad vandaan haalt. Ik mag hem lenen voor die avond. Voor nu kan ik er wel om lachen en doe hem om. Wat is het warm! Zoals ik altijd doe, ook in Nederland maak ik veel oogcontact. Ik merk dat mensen inderdaad minder naar me kijken, maar soms zie ik vertwijfelende blikken. Hm, misschien moet ik wat minder oogcontact maken. We komen bij de andere moskee aan. Fahrad oogt wat gestresst. Don't worry vertel ik hem. Ik zit hier in een heel ander land, in een chador bij een ceremonie wat ik nog nooit heb meegemaakt, en maak me ook geen zorgen. De spanning blijkt veroorzaakt te worden door een groep jongens gekleed in legerbroeken en kisten, de zogenaamde Basij, een paramilitaire militie die loyaal zijn aan de opperste leider Khamenei. De Basij waren ook betrokken bij de (mislukte) revolutie in 2008, waar een vriend van Fahrad is verdwenen. Dan begrijp ik de spanning wel. De jongens lopen er ontspannen tussendoor en lijken geaccepteerd te worden. Verder vind ik de sfeer gewoon ontspannen. Het is een tijd van rouw, maar het doet me meer denken aan een buurtfeest, waar iedereen gezellig aan mee doet. Er komt een optocht langs waarbij de mannen op het ritme van muziek zichzelf op de rug met kettingen slaan. Het ziet er minder pijnlijk uit dan ik me voorgesteld had. Gelukkig maar, want ik zie ook kleine jongetjes meedoen, zo oud als mijn neefjes. Na alle indrukken ben ik moe en vind ik het tijd om naar huis te gaan. Maar Fahrad en Amir willen nog op zoek naar nazri. Die vinden we bij weer een andere moskee. In Iran doen we niet aan pubcrawls, maar aan moskcrawls. We hoeven niet in de rij voor de nazri, van een mannetje krijgen we maar liefst vijf porties mee. Geen tarof, hij is blij dat hij het ons kan geven. We eten de rijst, die heerlijk is klaargemaakt overigens, op de brug op. Iedereen zie je met bakjes lopen. Ik moet er niet aan denken om voor de hele stad eten klaar te maken. Uitgeput komen we thuis. Mijn lijf is moe, maar door alle indrukken val ik moeilijk in slaap.